شرح واقعه 19 دي قم

ایشان در پایان سخنرانی خود می‏گوید:«بعضی در مجلس عمومی متذکر شد ولی در مجلسی که علما خواهند گرفت به این گونه مسایل خواهند پرداخت.»

پس از سخنرانی، سیل عظیم جمعیت به سوی منزل آیت‏الله علامه طباطبایی می‏روند. علامه از ابراز احساسات تظاهرکنندگان تشکر و قدردانی می‏کند و از آنجا که کسالت داشته است، از سخنرانی امتناع می‏کند ولی بر اثر اصرار طلاب، فضلا و مردم حاضر در چند سطر از مقام روحانی امام دفاع می‏کند و سابقه رفاقت خویش با امام را بازگو می‏کند27 آنگاه به آقای یزدی می‏گوید که وی برای حضار خشمگین صحبت کند. آقای یزدی در میان سخنان خود ضمن تشریح علل و انگیزه‏های نگارش مقاله اهانت‏آمیز علیه امام خمینی(ره) و روحانیت چنین می‏گوید:

«هر چند گاه یک‏بار می‏بینیم که جراید رسمی اطلاعاتی را می‏نویسد و احساسات و عواطف مردم را تحریک می‏کنند و دروغ‏ها، خلاف واقع‏ها، مسایلی را که برای همه روشن است که غلط و خلاف هست، می‏نویسند. ناراحتی‏هایی به وجود می‏آورند. هدف از این کار چیست، برایم درست مشخص نیست. آیا فکر می‏کنید که جوامع با این کارها منحرف می‏شوند؟! فکر می‏کنند که با نوشتن این مطالب می‏توانند افکار و عقول بیدار شده مردم را که دیگر حاضر نیستند حرف‏های بیهوده را بپذیرند منحرف بکنند؟! نمی‏دانم اما در هر حال آنچه مسلم است در برابر این مطلبی که این بار به اسم کسی که ظاهرا مسمایی هم ندارد و حتی شهامت این که یکی از افرادی مشخص هست با اسم بنویسند، به اسم او اطلاعاتی نوشته‏اند، در برابر این نوشته‏ها به هیچ وجه نمی‏شود بی‏تفاوت بود.»28

پس از اتمام سخنان آقای یزدی بین طلاب گفت‏وگو می‏شود که منزل چه کسی را انتخاب کنند، چرا که بعد از رفتن به منازل مراجع و علمای طراز اول همچون آقایان: گلپایگانی، شریعتمداری، نجفی، میرزا هاشم آملی و علامه طباطبایی، اکنون نوبت چه کسی است. آقای سید حسین موسوی تبریزی در این باره می‏گوید:

«پس از سخنرانی آقای یزدی، مردم سؤال کردند کجا برویم؟ من عرض کردم بعد از مراجع، نوبت علمای طراز دوم است. لذا بد نیست به سمت مدرسه امیرالمؤمنین و خدمت آقای مکارم برویم. رفتن پیش آقای مکارم، از جهت آغشتن ایشان به مسایل سیاسی و انقلابی حایز اهمیت بود، تا تصویری که از ایشان در اذهان بود که وی از رفقای شریعتمداری است و در شمار مبارزین نیست، مخدوش شود و انصافا هم آقای مکارم آن روز در جمع تظاهرکنندگان، خوب و منطقی صحبت کرد و با آن صحبت که یک ربع بیشتر زمان نبرد، تبعید را برای خود خرید.»29

حرکت به سوی مدرسه امیرالمؤمنین صورت می‏گیرد، البته آرام و بدون شعار، چرا که آن روز مردم و طلاب معتقد بودند که اگر بدون شعار حرکت کنیم مؤثرتر است هر چند در شبانگاه عده‏ای از مردم و طلاب به شعاردادن و گاهی اوقات به شکستن شیشه‏های بانک مبادرت می‏ورزیدند.30

آقای مکارم در جمع مردم به ایراد سخن می‏پردازد و ابتدا به آنان توصیه می‏کند که اتحاد و یکپارچگی خود را حفظ کنید و سپس به مسأله اهانت روزنامه اطلاعات می‏پردازد و می‏گوید: آنچه در یکی از جراید و ورق پاره‏های ننگین نوشته شده بود که به عقیده من به همه روحانیت و مخصوصا به مرجع بزرگ و عالیقدر حضرت آیت‏الله العظمی خمینی توهین شده است. آنگاه آقای مکارم به علل و انگیزه نوشتن این گونه مطالب می‏پردازد و می‏گوید:

«نوشته‏های این روزنامه به عقیده من با یک قصد تهیه شده بود. این طور استفاده می‏شود که تصمیم دارند تفرقه بیندازند و ایشان(امام‏خمینی) را از سایر روحانیت جدا کنند ولکن روحانیون همه یک طرف و خاموش، و ایشان هستند که سخن می‏گویند. این تفرقه را می‏خواستند ایجاد بکنند، آن وقت نتیجه خودش را بگیرند... من فکر می‏کنم در این ایام عاشوار در جلسات فراوانی از معظم‏له(امام) یاد شد. برای اینکه به گمان خودشان این آثار را از میان برچینند یک چنین مسایل بی‏اساسی را برداشتند در روزنامه‏ای نوشتند.»

معینی رییس سازمان اطلاعات و امنیت قم درباره سخنرانی آقای مکارم به اداره کل سوم چنین گزارش می‏کند:

«بخصوص ناصر مکارم شیرازی در مدرسه امیرالمؤمنین در همین زمینه سخنرانی تحریک‏آمیزی ایراد کرده(است).»32

مردم پس از سخنرانی آقای مکارم بصورت آرام به طرف منزل آقای وحید خراسانی یکی از اساتید خارج می‏روند. در منزل ایشان ابتدا آقای هادی مروی به نیابت از وی سخنرانی می‏کند. وی در آغاز سخن به تشریح و تبیین حدیث شریف اما الحوادث الواقعه فارجعوا فیها الی رواة احادیثنا فانهم حجتی علیکم و انا حجة‏الله علیهم می‏پردازد و علمای اسلام را به عنوان نگهبان و دژ محکم اسلام می‏داند و می‏گوید دشمن سعی و تلاش فراوانی دارد که این سنگر و دژ را بکوبد و حال آن که باید بداند یریدون لیطفؤا نوراللّه بافواههم و الله متّم نوره و باید بدانند که خدایی که مکتب را فرستاده می‏گوید: انا نحن نزلنا الذکر و انا له لحافظون. آقای مروی ادامه سخنان خودش را درباره اهانت روزنامه اطلاعات به امام‏خمینی را چنین ادامه داد که قابل توجه است.

«ما متأسفیم که می‏بینیم هنگامی که فقهای راستین، مسؤولیت نگهبانی از حریم مکتب را انجام می‏دهند و وظیفه خویش را در جامعه که پاسداری از معارف الهی است انجام می‏دهند قلم‏های مسمومی، قلم‏های شکسته‏ای روی ورق پاره‏هایی کشیده می‏شود تا این سنگر در جامعه اسلام محکوم بشود و از بین برود و در نتیجه هرگونه ضربه‏ای که خواستند، بر پیکر اسلام بزنند، این یک واقعیت است که همه بلاد اسلام می‏دانند که مردی بزرگ، فقیهی عالی مقام، شخصیتی با تقوا چون حضرت آیت‏الله العظمی خمینی فروگذاری نکرده و ما واقعا متأسفیم و متعجب که چگونه یک قلم‏های شکسته‏ای افرادی را چون ایشان، بزرگان و شخصیت‏های علمی و فقهی به باد انتقاد می‏گیرد و جز نفرت ملت مسلمان هیچ نتیجه دیگری عایدشان نخواهد شد... بدانید که ملت اسلام از این گونه تهمت‏ها به شدت ابراز تنفر و انزجار می‏کنند.»33

پس از پایان سخنان آقای مروی بر اثر اصرار طلاب آیة‏اللّه وحید خراسانی نیز برای آنان سخنرانی مفصلی می‏نماید. وی ابتدا به مسأله روز زن، به آزادی زن و جایگاه آن در اجتماع از نظر اسلام می‏پردازد و می‏گوید:

«رجال دین طرفدار بردگی زن نیستند و زن را آن چنان که نظام خلقت ساخته می‏خواهد و تشریع هم بر طبق تکوین است.»34

آقای وحید ضمن تشریح اهداف خلقت انسان و ادیان الهی در پایان سخنان خود اشاره‏ای کنایه‏وار به مقاله اهانت‏آمیز می‏کند و این مسأله را به خیر و صلاح مردم مسلمان می‏داند و می‏گوید:

«حوادثی که پیش می‏آید همیشه به نفع است، به خیر است. از حوادث باید استفاده کرد و نتیجه گرفت. مطلب مهم این است والا بقیه مطالب به نظر شخصی مهم نیست، برای خاطر این که تمام این مطالب در یک شعر خلاصه می‏شود.

کی شود دریا به پوز سگ نجس

کی شود خورشید از پف منتمس

خورشید به پف که خاموش نمی‏شود. خلاصه این‏ها مایه زحمت مردم نادان است و آنچه مهم است، همبستگی مردم برای حفظ قواعد دین برای حفظ قوانین اسلام است.»35

گزارشگر ساواک در همان روز از سخنان آقای وحید خراسانی چنین گزارش می‏کند:

«در آنجا(منزل آقای وحید) ابتدا هادی مروی داماد خزعلی صحبت کرد و از مقامات دولت خواست نویسنده مقاله را محاکمه کند. بعد وحید خراسانی شروع به صحبت کرده و در ضمن صحبت، خمینی را تشبیه به نور کرد که اگر کسی پا روی نور بگذارد خاموش نمی‏شود سپس شعری خواند که مفهومش این بود که آب دریا به دهان سگ نجس نمی‏شود.»

پس از سخنان آقای وحید خراسانی مردم و طلاب از منزل وی بیرون می‏آیند و به طرف بازار حرکت می‏کنند و این در حالی بوده که مأموران، بازار را محاصره کرده بودند. روز 19دی نیروهای رژیم در اکثر خیابان‏ها موضع می‏گیرند. این که در این روز بر حجم نیروهای رژیم افزوده می‏شود، دلیل قانع کننده‏ای ندارد ولی می‏توان چنین نتیجه‏ای را استنباط کرد که به علت این که مردم و بازاریان نیز به طلاب پیوسته بودند و سخنرانی‏های 19 دی نیز به نسبت به 18دی تندتر بود، رژیم احتمال درگیری را می‏داد.

آقای شجاعی نظر خود را در زمینه آمادگی نیروهای انتظامی رژیم و حتی احتمال حمله آنان سپس سخنرانی آقای وحید خراسانی را چنین بازگو می‏کند:

«به نظر من دستور تیر در همین روز صادر شده بود و پلیس مصمم بود در همین وقت (منزل آقای وحید) تصمیم خود را اجرا کند، اما تنها چیزی که سبب شد به روی مردم آتش نگشایند، کوچک بودن خروجی منزل آقای وحید بود. از این رو جمعیت که به چهار راه بیمارستان رسید، پلیس با اسلحه‏های کشیده ظاهر شد، ولی دید بهانه کافی ندارد، چون جمعیت باریکی در پیاده‏رو حرکت می‏کرد از این‏رو پلیس به موازات جمعیت به راه افتاد و ما را تا حرم بدرقه کرد. در مقابل شهرداری و مسجد امام، شهر چهره دیگر داشت، گروه زیادی از گاردی‏ها با سپرهای بلند و کوتاه و باتوم‏های چوبی و پلاستیکی با کلاه‏های مخصوص و ماشین‏های آب‏پاش ایستاده بودند.»

تظاهرات عظیم و گسترده طلاب و مردم در روز 18 و 19دی و تعطیلی بازار در روز 19دی چنان اثر مثبت و عمیقی در مردم قم می‏گذارد که حتی مغازه‏های خود را می‏بندند و در بین مردم همه جا بحث و گفتگو درباره مقاله روزنامه اطلاعات می‏شود.

براساس وعده و قراری که طلاب و مردم در منزل آقای وحید خراسانی می‏گذارند، ساعت 30/3 بعدازظهر در میدان آستانه، مسجد اعظم، صحنین و مدرسه خان جمعیت انبوهی اجتماع می‏کنند که معینی رییس سازمان اطلاعات و امنیت قم تعداد آنان را ده هزار نفر ذکر می‏کند.37 این جمعیت انبوه به سوی منزل آقای نوری همدانی حرکت می‏کنند، از یک سو به مرور زمان و به علت کم شدن ترس و وحشت مردم و همچنین عادی شدن مسأله، جمعیت بیشتری از طبقات مختلف مردم وارد تظاهرات می‏شوند، از سوی دیگر کماندوهای زبده و مأموران نظامی و انتظامی در سه‏راه موزه، چهار راه بیمارستان و خیابان ارم با آمادگی کامل می‏ایستند. جمعیت انبوه تظاهرکننده به منزل آقای حسین نوری در خیابان صفاییه، کوچه بیگدلی می‏رسند، این جمعیت به گونه‏ای بود که اتاق‏ها، حیاط، کوچه بیگدلی و خیابان صفاییه مملو از جمعیت بوده است.

آقای سید حسین موسوی تبریزی درباره کم و کیف جمعیت موجود در منزل آقای نوری همدانی چنین می‏گوید:

«خبر رسید که از تهران هم عده‏ای از بازاریان و دانشگاهیان خواهند آمد و من حدس زدم که با این حساب برنامه مقابل منزل آقای نوری از همه جا شلوغ‏تر و باشکوه‏تر خواهد شد، لذا از قبل سیستم صوتی مناسبی را در منزل آقای نوری و حتی مسیر خیابان بیگدلی تعبیه کردیم و بلندگوهای کوچکی را در بالای دیوارها به گونه‏ای که از خیابان قابل رؤیت نبود، قرار دادیم. به تدریج از ساعت چهار جمعیت آمدند و اتاق‏های منزل پر شد و بعد از آن با آن که هوا سرد بود، در حیاط نشستند و کم‏کم کوچه بیگدلی از جمعیت انباشته شد و حتی امتداد جمعیت به خیابان صفاییه رسید.»

در منزل آقای نوری بنا به تقاضای وی آقای سید حسین موسوی تبریزی سخنرانی می‏کند و راجع به حکومت و امامت و اینکه رییس حکومت چه شرایطی داشته باشد سخن به میان می‏آورد. در آن سخنرانی ایشان برای اولین‏بار در قم صفت امام را برای امام‏خمینی به کار می‏برد، هر چند حدود یک ماه و اندی قبل از آن، دکتر حسن روحانی، در مراسم چهلم مرحوم آقا مصطفی در تهران واژه امام را برای امام‏خمینی به کار برده بود. آقای موسوی تبریزی در سخنرانی خود قسمتی از نامه حضرت سیدالشهدا که به وسیله حضرت مسلم برای مردم کوفه ارسال شده بود می‏خواند. در آن نامه آمده است که والامر الی القائم بالقسط و الدائم بالحق. و این مسأله را ربط می‏دهد به توطئه رژیم و مقاله موهن روزنامه و در این سخنرانی از ویژگی‏های امام نیز مطالبی به شرح ذیل بیان می‏کند:

«در طول تاریخ شیعه مردان مجاهد و رهبران پاکدامن، مردان الهی، که همیشه در راه خدا قیام کرده‏اند. ملت پاک شیعه و شما مردم آگاه مسلمان تکیه تمام مردم جهان، در راه همچو رهبری قیام کردند و خود را فدای راه یک همچو رهبری می‏دانند و عملاً نشان می‏دادند و نشان داده‏اند تا به امروز، رهبری ملت ما، رهبری جامعه شیعه ما، جامعه مسلمین بیدار ما، جامعه آگاه، همه ملت چشم امیدشان به راه رهبر بزرگ، مرجع عالیقدر، امام ما، حضرت آیت‏الله العظمای مجاهد خمینی است. همه با یک علاقه فراوانی، چشم به این رهبر بزرگ هستند که هر چه دستور بفرماید، هر چه امر بکند، هر راهی نشان بدهد این رهبر، ملت این رهبر فدای اسلام هستند.»39

پس از پایان سخنرانی آقای موسوی تبریزی، آقای نوری همدانی برای اجتماع پرشور مردم، سخنرانی می‏کند وی در سخنان خود به نقش روحانیت در اجتماعات اشاره می‏کند و می‏گوید:

«هر کجا نهضت قابل توجهی به وجود آمده، روحانیت راستین اسلام، در پیشاپیش آن در حرکت بوده است.»

برای موضوع، چند نمونه از نهضت‏های اخیر ایران، مانند نهضت مشروطه، قیام 15 خرداد 42 به رهبری امام و... را ذکر می‏کند و تأکید زیادی بر روی این محور می‏کند که مردم مسلمان جهان با روحانیت اصیل همگام هستند و روحانیت اصیل هم با امام‏خمینی و در پشت سر امام قرار دارند. وی در ادامه سخنان خود می‏افزاید:

«این دستگاه طاغوتی که با اسلام و مسلمین و رهبری امام مبازره می‏کند، مبارزه‏اش به جایی نخواهد رسید»

سپس خطاب به عمال و عوامل رژیم و دست‏اندرکاران مقاله، شعر زیر را می‏خواند:

چون که خفاشان بسی بینند خواب این جهان ماند یتیم از آفتاب مه فشاند نور و سگ عوعو کند هر کسی بر طینت خود می‏تند40 شمع حق را پف کنی تو ای عجوز هم تو سوزی هم سرت ای گنده پوز ای بریده آن لب و حلق و دهان که کند تف سوی ماه آسمان آقای نوری در قسمت دیگر سخنان خود نسبت به مسأله اهانت مقاله به امام پرداخته و می‏گوید:

«در این نوشته سعی شده نسبت به ایشان(امام‏خمینی) به قول خودشان اهانت کرده باشد، اما سعی کرده از علمای دیگر با احترام نام برده باشد ولیکن می‏توان گفت... این نویسنده به عکس، به علمای دیگر اهانت کرده، از ایشان تجلیل شده است، یک شعر عربی هست، آن شعر عربی این است:

و اذا اتتک مذمتی من ناقص فهی شهادة بانی کامل یعنی اگر دیدی یک شخص ناقص، یک شخص پست از من مذمت کرد، همان مذمت آن، دلیل آن است که من کاملم. منتها چون او پست است، نمی‏تواند مرا با کمال و فضیلت ببیند. این که مذمت از ایشان کرده، دلیل کامل بودن ایشان است و از ایشان ضمنا تجلیل و تمجید گردیده است. اما این که خواسته علمای دیگر را مخالف ایشان قلمداد کند، این اهانت به علمای دیگر است.

ما برای رفع این اهانت برای رفع این تهمت داریم حرف می‏زنیم، می‏خواهیم بگوییم این اهانت که به علمای دیگر شده، این تهمت که به علمای دیگر زده شده که علمای دیگر با ایشان نیستند، این دروغ است، این اشتباه است، این تحریف است، همه علما، علمای آگاه با ایشان (امام‏خمینی) هستند، هدف ایشان را هدف خودشان می‏دانند.»41

سخنرانی آقای نوری به حدی تند و صریح علیه رژیم بود، که بر اثر این سخنرانی مردم به خشم می‏آیند و شعارهای تندی علیه رژیم سر می‏دهند. و از منزل وی به طرف چهار راه بیمارستان به حرکت در می‏آیند که در نهایت در چهار راه بیمارستان(میدان شهداء فعلی) منجر به درگیری می‏شود.