حيض خوني است كه غالباً در هر ماه چند روزي از رحم زن ها خارج مي شود و زن را در موقع ديدن خون حيض، حائض مي گويند. احكام حيض از مسائل مختص بانوان است كه مسائل مختلفي را به خود اختصاص داده است.
نفاس
از وقتي كه اولين جزء بچه از شكم مادر بيرون مي آيد هر خوني كه زن مي بيند، خون نفاس است. و زن را در حال نفاس، (نفساء) مي گويند.[۱] حداقل مدت نفاس يك لحظه و حداكثر آن ۱۰ روز مي باشد.
استحاضه
يكي از خون هايي كه از زن خارج مي شود خون استحاضه است و زن را در موقع ديدن خون استحاضه، مستحاضه مي گويند.[۲]
خون استحاضه در بيشتر اوقات زردرنگ و سرد است و بدون فشار و سوزش بيرون مي آيد، و غليظ هم نيست، ولي ممكن است گاهي سياه يا سرخ و گرم و غليظ باشد و با فشار و سوزش بيرون آيد.[۳]
ترشحات بعد از دوره عادت
در بعضي از موارد بعد از تمام شدن ايام حيض ترشحاتي از زن ديده مي شود كه او حكم آن را نمي داند و در صورتي كه زن علم به اين حكم نداشته باشد، تكليف اعمال گذشته او چيست؟ حكم اين مسئله در پاسخ دفاتر مراجع تقليد روشن مي شود؛
دفتر آيت الله خامنه اي (مد ظله العالي):
به طور كلى اگر خون نباشد حكم حيض را ندارد، و اگر خون باشد اگر چه به صورت لكه هاى زرد رنگ و از ده روز تجاوز نكند همه آن لكه ها محكوم به حيض است و در اين فرض با فرض جهل و اعتقاد به جواز اعمال گذشته، مكلف حرامي مرتكب نشده است، و چنان چه از ۱۰ روز تجاوز كرد استحاضه مي باشد.[۴]
دفتر آيت الله سيستاني (مد ظله العالي):
آب هايي كه قبل از عادت ماهانه خارج مي شود تا وقتي كه صدق خون نكند حكمي ندارد و اگر به هنگام وارسي خود در اواخر عادت ماهيانه بر روي پنبه، زردي ببيند، به معناي استمرار عادت ماهيانه محسوب مي شود ـ مادامي كه از ده روز تجاوز نشده باشد ـ و اگر ترشحات ديگري غير از خون ببيند ربطي به عادت ماهيانه ندارد و محكوم به طهارت است هرچند رنگش رو به زردي باشد.
دفتر آيت الله مكارم شيرازي (مد ظله العالي):
در صورتي كه در يادگيري احكام كوتاهي نكرده باشد، اشكالي ندارد و از اين به بعد بايد دقّت بيشتري كند و چنانچه از ده روز بگذرد به مقدارى كه در ماه هاى قبل خون مى ديده عادت ماهانه قرار مى دهد، و بقيّه حكم استحاضه دارد. و اگر از ده روز تجاوز نكند همۀ آن حيض محسوب مى شود.
پاسخ آيت الله مهدي هادوي تهراني (دامت بركاته) به اين شرح است:
اگر نماز يا عملي كه مشروط به طهارت از حدث است بدون غسل حيض انجام شده است و آن عمل داراي قضا باشد، بايد آن را قضا كرد. البته اگر مكلف در آن زمان از مسأله خبر نداشته باشد و جهل وي ناشي از قصور باشد، گناهي مرتكب نشده است.
همچنين نماز هايي كه در حال حيض قبل از پاك شدن خوانده شده است، باطل است و قضا ندارد.
واجبات مستحاضه
كارهايي بر مستحاضه واجب است كه در اينجا به آن مي پردازيم:
۱٫ وارسي و آزمايش كردن؛ بنابر احتياط واجب، مستحاضه بايد پيش از انجام هر نماز خود را وارسي كند كه استحاضه وي از كدام قسم است.[۵]
۲٫ تطهير خود و تعويض يا تطهير پنبه بهداشتي براي هر نماز؛ به فتواي بيشتر فقها،[۶] مستحاضه بايد براي هر نماز پنبه را عوض كرده و به فتواي همه فقها، ظاهر فرج را اگر خون به آن رسيده با آب، پاك نمايد.[۷]
۳٫ وضو براي هر نماز و يا هر كاري كه نياز به وضو دارد؛ براي هر نماز و هر كاري كه بايد وضو داشته باشد بايد ـ در صورت خون ديدن ـ وضو بگيرد.[۸]
۴٫ غسل براي استحاضه متوسطه و كثيره؛ براي استحاضه متوسطه در هر شبانه روز يك غسل قبل از نماز صبح و قبل از اولين نمازي كه خون ديده لازم است،[۹] و براي استحاضه كثيره قبل از تمام نمازها غسل لازم است به جز نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا كه اگر بخواهد آن دو را با هم بخواند يك غسل براي هر دو كافي است.[۱۰]
۵٫ جلوگيري از خروج خون؛ زن مستحاضه بايد قبل از وضو و غسل و بعد از آن و در حال نماز و در روزي كه روزه است تا حدي كه ضرر نداشته باشد[۱۱] از بيرون آمدن خون جلوگيري كند.[۱۲]
۶٫ پس از تمام شدن وضو و غسل، فوراً مشغول نماز شود؛ مستحاضه اگر احتمال دهد كه قبل از نماز، يا در حال نماز، از او خون خارج خواهد شد، بايد پس از وضو و غسل، بدون فاصله نماز بخواند. البته اين مسأله منافات با گفتن اذان و اقامه، خواندن دعاهاي مستحبي و انجام مستحبات نماز ندارد؛ بنا بر اين اگر در اول وقت، وضو و غسل بسازد ولي بي درنگ نماز نخواند، نمازش باطل است مگر بداند از وقتي مشغول وضو و غسل شده، خون بند آمده است.[۱۳]
۷٫ تأخير نماز به انتظار پاكي؛ اگر بعد از وضو و غسل، خون در ظاهر قطع شود و مستحاضه بداند كه اگر نماز را تأخير بيندازد، به مقداري كه وضو و غسل و نماز را به جا آورد، به كلي پاك مي شود، بايد نماز را به تأخير بيندازد و موقعي كه به كلي پاك شد، وضو و غسل را دوباره به جا آورده و نماز بخواند.[۱۴]
۸٫ غسل پاياني؛ مستحاضه كثيره وقتي به كلي از خون پاك شد بايد غسل كند؛ ولي اگر بداند از وقتي كه براي نماز پيش، مشغول غسل شده ديگر خون نيامده، لازم نيست دوباره غسل نمايد. و اما در بارۀ مستحاضه متوسطه، بايد گفت: تمامي فقها حكم آن را با كثيره يكي دانسته اند؛ ولي بعضي مانند حضرت آية الله مكارم كه متوسطه را به قليله ملحق كرده اند و بعضي مانند حضرت آية الله سيستاني فرموده اند: مستحاضه متوسطه پس از پاك شدن لازم نيست غسل كند.[۱۵]
۲٫ بر مستحاضه، نماز آيات نيز واجب مي شود، و همان كارهايي كه براي نماز يوميه بر او واجب بود، براي نماز آيات نيز بايد انجام بدهد؛ ولي نمي تواند نماز يوميه و آيات را با يك غسل بخواند، اگر چه «آيه» در وقت آن نماز اتفاق افتاده باشد.[۱۶]
محرمات مستحاضه
برخي از اعمال بر مستحاضه حرام است كه در ذيل به آن اشاره مي كنيم.
۱٫ مستحاضه متوسطه و كثيره قبل از غسل كردن، جايز نيست به مسجد (و در آنچه شرطش داشتن وضو است.[۱۷]) داخل شود و در آن جا توقف كند.[۱۸] [۱۹]
۲٫ مستحاضۀ متوسطه و كثيره براي قرائت سوره هايي كه سجده واجب دارد،[۲۰] بايد غسل كنند.
۳٫ بنابر احتياط واجب، مستحاضه حتي با وضو و غسل هم خطوط قرآن را مس نكند،[۲۱] و عده اي از مراجع مسّ خطوط قرآن را در غير اوقات نماز اشكال مي كنند[۲۲] و اما بقيه فقها فرموده اند: با وضو و غسل مي تواند مس كند، ولي احتياط مستحب آن است كه مطلقاً مسح نكنند.
۴٫ مستحاضه قبل از انجام غسل، همبستري با همسر براي او جايز نيست و بعد از غسل جايز است و همان غسلي كه براي نماز انجام داده كافي است (اگر همبستري در وقت همان نماز باشد)، و اما قبل از وقت نماز غسل جداگانه مي خواهد.
اعمالي كه با استحاضه باطل مي شوند
استحاضه باعث مي شود اعمالي از شخص مستحاضه باطل شود:
۱٫ اگر خون استحاضه بيرون بيايد هر چند كم باشد موجب بطلان وضو و غسل مي شود؛ يعني يكي از مبطلات وضو و غسل است.
۲٫ در صورتي كه مستحاضه در انجام غسل هايش كوتاهي كند بعضي از فقها روزه اش را باطل مي دانند؛ زيرا غسل هاي روزانه را شرط مي دانند و نسبت به غسل هاي شب گذشته احتياط واجب دارند و غسل هاي شب بعد را شرط نمي دانند.
اعمالي كه مستحاضه مي تواند انجام دهد
شخص مستحاضه مي تواند اعمالي را به جا آورد و استحاضه مانع از به جا آوردن آنها نمي باشد:
۱٫ بيشتر فقها فرموده اند: مستحاضه جايز است نمازهاي قضايش را بخواند، و اگر بخواهد نماز قضا بخواند بايد براي هر نماز كارهايي كه براي نماز ادا بر او واجب بود به جا آورد؛ ولي احتياط مستحب آن است كه نماز قضا را در حال استحاضه انجام ندهد و برخي ديگر فرموده اند: فقط در صورتي كه بترسد اگر قضا نكند فوت شود جايز است.
۲٫ طلاق مستحاضه صحيح است و به غسل كردن نيازي ندارد.
قضاء نمازهاي مستحاضه
مستحاضه بايد قضاي نمازهايي كه به گمان اين كه حائض است، نخوانده، ولي در واقع مستحاضه بوده است، را به جا آورد؛ چنان چه زني عادت ۷ روزه داشته باشد، ولي استثنائاً بيش از ده روز خون ببيند، بايد نمازهاي روز هشتم به بعد را قضا كند، در اين صورت چند مورد بايد روشن شود:
الف. بر فرضي كه استحاضه اش متوسطه باشد براي قضاي نمازهايي كه از روز هشتم به بعد نخوانده آيا غسل لازم است؟
ب. اگر بعد از پاك شدن بخواهد نماز قضاي زمان استحاضه را بخواند آيا بايد غسل را هم قضا كند؟
ج. با توجه به اينكه بايد بعد استحاضه متوسطه براي نماز غسل كند زمان شروع استحاضه را قبل از نماز مغرب و عشاي روز هفتم حساب كند يا قبل از نماز صبح روز هشتم؟ (با توجه به اينكه عادت هفت روزه او در هر دو موقع امكان داشته تمام شود يعني مدت تمام شدن آن دقيقاً معلوم نبوده قبل از نماز مغرب بوده يا نماز صبح).
د. اگر خيال كرده استحاضه كثيره است و به نيت كثيره غسل كرده و بعد فهميده قليله بوده آيا آن غسل كفايت از غسل واجب در زمان قليله مي كند؟
براي روشن شدن اين فرض ها به ديدگاه برخي از مراجع معظم تقليد كه از سوي دفاترشان بيان شد را ذكر مي كنيم.
دفتر آيت الله خامنه اي (مدظله العالي):
الف: براي اولين نمازي كه مي خواند (غسل) لازم است.
ب: از جواب قبلي مشخص شد.
ج: از نماز مغرب و عشا حساب كند.
د: اگر به قصد وظيفه فعلي انجام داده، كافي است.
دفتر حضرت آيت الله العظمي سيستاني (مدظله العالي):
الف: تا ده روز خونش حيض حساب مي شود ولي در صورتي كه خون بيش از ۱۰ روز ادامه پيدا كند ۷ روز عادت حيض و الباقي استحاضه مي باشد.
ب: بعد از آنكه غسل حيض انجام داد مي تواند نمازهاي قضا و ادا را با همان غسل بخواند و با اين پاسخ جواب سؤال هاي ديگر نيز روشن مي شود.
دفتر حضرت آيت الله العظمي صافي گلپايگاني (مدظله العالي):
الف: همان غسل كه براي اداء نمازهايش انجام مي دهد كافي است.
ب: غسل قضا ندارد و بعد از پاك شدن براي انجام نماز قضا غسل لازم نيست مگر همان غسلي كه بايد براي اداء نمازهايش به جا آورد.
ج: از زماني كه عادت شروع شده است تا همان وقت ۷ روز را حساب كند و نمازهاي بعدي را قضا نمايد و شروع عادت را از وقتي كه يقين به حدوث عادت كرده است حساب نمايد.
د: استحاضه قليله غسل ندارد.
دفتر حضرت آيت الله مكارم شيرازي (مدظله العالي):
الف و ب: ما معتقد به استحاضه متوسطه نيستيم، استحاضه يا قليله است و يا كثيره. چنانچه از ده روز بگذرد به مقداري كه در ماه هاي قبل خون مي ديده عادت ماهانه قرار مي دهد، و بقيه حكم استحاضه دارد. و اگر از ده روز تجاوز نكند همه آن حيض محسوب مي شود.
جواب ج: استحاضه قليله غسل ندارد.
جنابت زنان
رطوبتي كه از زن ها همراه با شهوت خارج مي شود، در حكم مني است و بايد غسل جنابت كند.
بيرون آمدن مني، (حتي بدون دخول) در خواب هم صورت مي گيرد، كم باشد يا زياد، با شهوت باشد يا بي شهوت، با اختيار باشد يا بي اختيار.
در نتيجه، زن نيز در خواب هم دچار احتلام مي شود و چون همراه با بيرون آمدن مني است، بايد غسل جنابت كند.