فضيلت و اعمال روز عيد فطر
روز عيد فطر روز بسيار مهمّى براى مسلمانان است; زيرا پس از يك ماه روزه و تهجّد و عبادت، براى گرفتن پاداش الهى آماده مى شوند; لذا اين روز، از سويى سبب شادى و سرور است، چراكه هر مسلمانى از انجام وظيفه الهى خوشحال و مسرور است; ولى از سويى چون روز دريافت جوائز الهى است، انسان در حالت خوف و دلهره به سر مى برد از اين كه نمى داند اعمال يك ماهه او تا چه اندازه مورد قبول قرار گرفته است؟
امام باقر(عليه السلام) از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود: هنگامى كه روز اوّل شوّال فرا
[ادامه توضيحات]
روز عيد فطر روز بسيار مهمّى براى مسلمانان است; زيرا پس از يك ماه روزه و تهجّد و عبادت، براى گرفتن پاداش الهى آماده مى شوند; لذا اين روز، از سويى سبب شادى و سرور است، چراكه هر مسلمانى از انجام وظيفه الهى خوشحال و مسرور است; ولى از سويى چون روز دريافت جوائز الهى است، انسان در حالت خوف و دلهره به سر مى برد از اين كه نمى داند اعمال يك ماهه او تا چه اندازه مورد قبول قرار گرفته است؟
امام باقر(عليه السلام) از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل كرده است كه آن حضرت فرمود: هنگامى كه روز اوّل شوّال فرا مى رسد، منادى ندا مى دهد: اى مؤمنان براى دريافت جوائز و پاداش هاى خود بشتابيد! آنگاه امام(عليه السلام) فرمود: جايزه هاى خداوند مانند جايزه هاى پادشاهان نيست (يعنى جايزه او بسيار بزرگ و معنوى و قبولى طاعات و رضوان الهى است).
در پايان نيز تأكيد فرمود: «روز اوّل شوال روز دريافت جايزه هاست!».(1)
براى روز اوّل شوّال اعمالى ذكر شده است:
اوّل: تكبيراتى است كه در اعمال شب عيد فطر ذكر شد، و بعد از نماز صبح و نماز عيد فطر آن را بخواند.
دوم: پيش از نماز عيد، زكات فطره را جدا سازد; اگر دسترسى به مستحق دارد بپردازد و الاّ كنار بگذارد، براى هر نفر يك صاع (حدود سه كيلو) از گندم يا موادّ غذايى ديگر كه در آن شهر غذاى غالب مردم محسوب مى شود.
زكات فطره واجب مؤكّد است و شرط قبولى روزه ماه رمضان است، و خداوند نيز در قرآن آن را مقدّم بر نماز (عيد) شمرده است و مى فرمايد: «(قَدْ اَفْلَحَ مَنْ تَزَكّى وَ ذَكَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلّى); به يقين آن كس كه زكات دهد و ياد پروردگارش را كند سپس نماز بخواند، رستگار است!».(2)،(3)
سوم: غسل كردن است و وقت آن به فرموده «شيخ طوسى» بعد از طلوع فجر است تا زمان بجا آوردن نماز عيد.(4)
قبل از غسل اين دعا را بخواند:
▲ اَللّهُمَّ اِيماناً بِـكَ، وَتَصْديـقاً بِكِتابِكَ، وَاتِّباعَ سُنَّةِ نَبيِّكَ مُحَمَّد صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ.
خدايا بخاطر ايمان به تو و تصديق كتاب تو و پيروى از روش پيغمبرت محمّد صلى الله عليه و آله.
آنگاه بسم اللّه بگويد و غسل كند. پس از پايان غسل بگويد:
اَللّـهُمَّ اجْعَلْهُ كَفّارَةً لِذُنُوبى، وَطَهِّرْ دينى، اَللّـهُمَّ اَذْهِبْ عَنِّى الدَّنَسَ.(5)
خدايا قرارش ده كفاره گناهانم و دين و مذهبم را پاك گردان خدايا دور كن از من چركى را.
چهارم: به فرموده «شيخ طوسى» در اين روز نيكوترين لباسش را بپوشد و خود را معطّر سازد و با وقار و سكينه به سمت مصلاّى عيد حركت كند.(6)
پنجم: پيش از نماز عيد، در ابتداى روز افطار كند،(7) و بهتر آن است كه افطارش با خرما باشد.(8) «شيخ مفيد»(رحمه الله) فرموده است: مستحبّ است مقدار كمى از تربت سيّد الشّهدا، امام حسين(عليه السلام) را تناول نمايد كه شفاى هر دردى است.(9)
ششم: پس از طلوع آفتاب براى نماز عيد حركت كند (همان گونه كه از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) نقل شده است)(10) و دعاهايى را كه از طريق معصومين(عليهم السلام) وارد شده است، بخواند; از جمله آن كه امام باقر(عليه السلام) فرمود: در عيد فطر و عيد قربان و جمعه وقتى كه براى رفتن به نماز مهيّا شدى، اين دعا را بخوان:
اَللّـهُمَّ مَنْ تَهَيَّأَ فى هذَا الْيَوْمِ اَوْ تَعَبَّأَ، اَوْ اَعَدَّ وَاسْتَعَدَّ لِوِفادَة اِلى مَخْلُوق،
خدايا هر كه آماده شده در اين روز يا مهياو مستعد و مجهز گشته براى ورود به يكى از مخلوقاتت
رَجآءَ رِفْدِهِ وَنَوافِلِهِ، وَفَواضِلِهِ وَعَـطـايـاهُ، فَـاِنَّ اِلَـيْـكَ يـا سَيِّدى
به اميد جايزه و صله و بهره هاو عطاهاى او ولى اى آقاى من
تَهْيِئَتى وَتَعْبِئَتى، وَاِعْدادى وَاسْتِعْدادى، رَجآءَ رِفْدِكَ وَجَوائِزِكَ،
تنها بسوى توست آمادگى و تهيه و استعداد و تجهيز من به اميد جايزه
وَنَوافِلِكَ وَفَواضِلِكَ، وَفَضآئِلِكَ وَعَطاياكَ، وَقَدْ غَدَوْتُ اِلى عيد مِنْ
و صله ها و بهره ها و بخششها و فضلها و عطاهاى تو و بامداد كردم در عيدى
اَعْيادِ اُمَّةِ نَبيِّكَ، مُحَمَّد صَلَواتُ اللهِ عَلَيْهِ وَعَلى آلِهِ، وَ لَمْ اَفِدْ اِلَيْكَ الْيَوْمَ
از عيدهاى امت پيامبرت محمّد كه درودهاى تو بر او و برآلش باد و البتّه ورود من نه به اميد
بِعَمَل صالِح اَثِقُ بِهِ قَدَّمْتُهُ، وَلا تَوَجَّهْتُ بِمَخْلُوق اَمَّلْتُهُ، وَلكِنْ اَتَيْتُكَ
كردار شايسته اى است كه بدان اطمينان داشته و پيشكش آورده باشم و نه اين كه به مخلوقى رو كرده و آرزومندش باشم بلكه با حال خضوع به درگاه تو آمده
خاضِعاً، مُقِرّاً بِذُنُوبى، وَ اِسآئَتى اِلى نَفْسى، فَيا عَظيمُ يا عَظيمُ يا عَظيمُ،
و معترف به گناه و بدى خود بر نفس خويشتنم پس اى خداى بزرگ
اِغْفِرْ لِىَ الْعَظيمَ مِنْ ذُنُوبى، فَاِنَّهُ لايَغْفِرُ الذُّنُوبَ الْعِظامَ اِلاَّ اَنْتَ، يا لا اِلهَ
بيامرز بزرگ گناهانم را زيرا نيامرزد گناهان بزرگ را جزتو اى كه معبودى
اِلاَّ اَنْتَ، يا اَرْحَمَ الرّاحِمينَ.(11)
جز تو نيست اى مهربانترين مهربانان.
هفتم: نماز عيد. خواندن نماز عيد در زمان ما مستحب است و آن دو ركعت است; در ركعت اوّل سوره حمد و سوره اعلى (يا هر سوره ديگرى كه مايل باشد) بخواند و بعد از آن پنج تكبير بگويد و بعد از هر تكبير اين قنوت را بخواند:
اَللّـهُمَّ اَهْلَ الْكِبْرِيآءِ وَ الْعَظَمَةِ، وَاَهْلَ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ، وَ اَهْلَ الْعَفْوِ
خدايا اى اهل بزرگى و عظمت و اى شايسته بخشش و قدرت و سلطنت و اى شايسته عفو
وَ الرَّحْمَةِ، وَاَهْلَ التَّقْوى وَالْمَغْفِرَةِ، اَسْئَلُكَ بِحَقِّ هذَا الْيَومِ، اَلَّذى جَعَلْتَهُ
و رحمت و اى شايسته تقوا و آمرزش از تو خواهم به حق اين روزى كه قرارش دادى
لِلْمُسْلِمينَ عيداً، وَلِمُحَمَّد صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ذُخْراً [وَشَرَفا] وَمَزِيداً،
براى مسلمانان عيد و براى محمّد صلى الله عليه و آله ذخيره و شرف و فزونى مقام
اَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّد وَ آلِ مُحَمَّد، وَاَنْ تُدْخِلَنى فى كُلِّ خَيْر اَدْخَلْتَ
كه درود فرستى بر محمّد و آل محمّد و درآورى مرا در هر خيرى كه درآوردى
فيهِ مُحَمَّداً وَ آلَ مُحَمَّد، وَاَنْ تُخْرِجَنى مِنْ كُلِّ سُوء اَخْرَجْتَ مِنْهُ مُحَمَّداً
در آن خير محمّد و آل محمّد را و برونم آرى از هر بدى و شرى كه برون آوردى از آن محمّد
وَ آلَ مُحَمَّد، صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَعَلَيْهِمْ، اَللّـهُمَّ اِنّى اَسْئَلُكَ خَيْرَ ما سَئَلَكَ
و آل محمّد را كه درودهاى تو بر او و بر ايشان باد خدايا از تو خواهم بهترين چيزى را كه درخواست كردند
مِنْهُ عِبادُكَ الصّالِحُونَ، وَاَعُوذُ بِكَ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ عِبادُكَ الصّالِحُونَ.
از تو بندگان شايسته ات و پناه برم به تو از آنچه پناه بردند ازآن بندگان شايسته ات.
(درصورت عدم توانايى براين قنوت، هرگونه قنوت ديگرى نيز مى تواند بخواند) سپس تكبير ششم را بگويد و به ركوع برود و بعد از ركوع و سجده، برخيزد و ركعت دوم را شروع كند; در ركعت دوم، بعد از سوره حمد، سوره والشّمس يا سوره ديگرى را بخواند; آنگاه چهار تكبير بگويد و بعد از هر تكبير همان قنوت را بخواند، سپس تكبير پنجم را بگويد و به ركوع و سجود برود و نماز را تمام كند.(12) بعد از نماز، تسبيحات حضرت زهرا(عليها السلام) را بگويد(13) و آنگاه دعاهايى كه نقل شده است را بخواند كه يكى از آنها دعاى چهل و ششم «صحيفه سجّاديه» است.
مستحب است نماز عيد، زير آسمان باشد(14) و بعد از نماز براى برادران دينى جهت قبولى اعمال دعا كند.
هشتم: دعاى ندبه را بخواند، كه در بخش دعاهاى معروف (صفحه 189) آمده است مرحوم محدّث قمى مى گويد: به فرموده «سيّد بن طاووس»، پس از دعا به سجده برود و بگويد:
اَعُوذُ بِكَ مِنْ نار حَرُّها لايُطْفى،وَجَديدُها لايَبْلى،وَعَطْشانُها لايُرْوى
پناه مى برم به تو از آتشى كه حرارتش خاموش نشود و تازه اش كهنه نگردد و تشنه اش سيراب نشود
سپس گونه راست را بر محلّ سجده بگذارد و بگويد:
اِلهى لاتُقَلِّبْ وَجْهى فِى النّارِ بَعْدَ سُجُودى، وَتَعْفيرى لَكَ بِغَيْرِ مَنٍّ مِنّى عَلَيْكَ، بَلْ لَكَ الْمَنُّ عَلَىَّ
خدايا بدست آتش مسپار چهره ام را پس از سجده كردنم و بخاك ماليدنم آن را براى تو بدون اين كه منّتى بر تو داشته باشم بلكه تو بر من منّت دارى
آنگاه گونه چپ را بگذارد و بگويد:
اِرْحَمْ مَنْ اَسآءَ وَاقْتَرَفَ وَاسْتَكانَ وَاعْتَرَفَ
رحم كن كسى را كه بد كرده و به نافرمانى دست زده و بيچاره گشته و اعتراف بدانها دارد
سپس به حال سجده برگردد و بگويد:
اِنْ كُنْتُ بِئْسَ الْعَبْدُ، فَاَنْتَ نِعْمَ الرَّبُّ، عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ
اگر من بدبنده اى هستم پس تو خوب پروردگارى هستى بزرگ است گناه
عَبْدِكَ،فَلْيَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِكَ يا كَريمُ.
بنده ات پس بايد گذشت تو نيز نيكو باشد اى خداى كريم
در پايان صد مرتبه بگويد:
اَلْعَفْوَ الْعَفْوَ.
گذشت خواهم گذشت خواهم.
1. كافى، جلد 4، صفحه 168، حديث 3 . 2. سوره اعلى، آيه 14 و 15. 3. زاد المعاد، صفحه 224. 4. مصباح المتهجّد، صفحه 653. 5. اقبال، صفحه 279. 6. مصباح المتهجّد، صفحه 653. 7. اقبال، صفحه 280. 8. همان مدرك، صفحه 281. 9. مسار الشيعه، صفحه 31. 10. اقبال، صفحه 281. 11. همان مدرك، صفحه 280. 12. مصباح المتهجّد، صفحه 654. 13. همان مدرك، صفحه 655. 14. اقبال، صفحه 285.