[بيان آيات دو وجه در معناي:" ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً"]
" ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً ..."
" تضرع" از" ضراعت" و به معناي اظهار ضعف و ذلت است." خفية" به معناي پنهاني و پوشيده داشتن است، و بعيد نيست كنايه از همان تضرع بوده و غرض از ذكرش تاكيد همان اظهار ذلت و عجز باشد، چون شخص متذلل همواره در اثر ذلت و خواري در صدد پنهان ساختن خويش است.
ذكر اين دو آيه بعد از آيه" إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ ..." كه توحيد ربوبيت خدا را از راه وحدت خالقيت او اثبات ميكرد به منزله نتيجهگيري از آن است، گويا ميفرمايد: وقتي خداي تعالي در مساله خلقت و تدبير شريكي ندارد پس بر هر بندهاي لازم است كه تنها او را بخواند، و او را بندگي كند، و ديني را اتخاذ نمايد كه موافق با ربوبيت انحصاري او باشد.
و چون در صدد نتيجه گرفتن بود بلافاصله شروع به دعوت بشر كرد، نخست بشر را به اين عبوديت خواند، و فرمود:" ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْيَةً إِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدِينَ ..." و دستور داد تا اين عبادت را با تضرع و زاري انجام دهند و اين تضرع و زاري هم علني و به صداي بلند كه منافي با ادب عبوديت است نبوده باشد، البته اين معنا در صورتي است كه" واو" براي جمع باشد، و اما اگر" واو" براي تنويع باشد معناي آيه چنين ميشود: بايد خداي را عبادت كنند، يا علنا و به صداي بلند و يا آهسته. ممكن هم هست منظور از تضرع را عبادت با سر و صدا دانسته و بگوييم معناي آيه اين است كه: عبادت بايد آهسته انجام شود نه با داد و فرياد، مگر اينكه از در تضرع و زاري باشد كه در آن صورت سر و صدا داشتن عيب ندارد.
تفسير مجمع البيان:
قرآن پس از ترسيم دليلهاي روشنگر بر يكتايي و بيهمتايي خدا، اينك در اين آيه فرمان ميدهد كه همگان با نهايت فروتني و خضوع و خشوع به نيايش با آفريدگار هستي روي آورند و او را بخوانند:
اُدْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْيَةً
در يكي از پيكارها، مردم توحيد گرا به هنگام تسلّط بر منطقهاي نداي تكبير سردادند كه پيامبر گراميعليه السلام فرمود: مگر با ناشنوا سخن ميگوييد؟! شما خدايي شنوا را ميخوانيد كه به بندگانش نزديك و همه جا با شماست؛ بنابر اين او را آهسته و فروتنانه و با اخلاص بخوانيد.
برخي برآنند كه واژه «تضرّع» به مفهوم بلند كردن صدا به نيايش ودعا، و واژه «خفيه» به مفهوم دعاي آهسته است. با اين بيان تفسير آيه شريفه اين است كه پروردگار تان را با صداي بلند و يا آهسته بخوانيد.
ياد آوري ميگردد كه اين ديدگاه از «ابو مسلم» است و «علي بن ابراهيم» آن را در تفسيرش آورده است.
اِنَّهُ لا يُحِبُّ الْمُعْتَدينَ.
بيگمان او تجاوزكاران و از حد گذرندگان را دوست نميدارد.
به باور برخي منظور اين است كه در دعا زياده روي نكنيد و مقام و منزلت پيامبران را براي خود مخواهيد، امّا به باور برخي منظور اين است كه در دعا و نيايش فرياد سر ندهيد.