بزرگترين فيلسوف ايراني قرن نوزدهم
حكيم سبزواري، حاج ملا هادي(ره)، از بزرگ ترين فيلسوفان اسلامي است. دانشمندان معاصر و بعدي، او را ارسطوي زمان خود شمرده اند. وي در فلسفه وعرفان به يكسان چيره دست و توانا بود؛ او نمونه اعلاي حكيماني بود كه هم در حكمت نظري استادند و هم در عرفان و تجربيات معنوي.
زماني كه متولد شد، يعني سال 1212 ق، 19 سال از حكومت «قاجار» در ايران مي گذشت. فتحعلي شاه، محمدعلي شاه و ناصرالدين شاه در زمان حيات او بر ايران حكم مي راندند.
حاج ملا حسين، عالمي فاضل و عارفي وارسته بود و تأثير فوق العاده اي بر شكل گيري شخصت علمي وعملي حكيم سبزواري داشت؛ آن چنان كه پس از 10 سال شاگردي در محضر او، ملاهادي به عنوان يك استاد كامل و فاضل در فقه و اصول مشهور شد.
سال 1232 ق، به قصد زيارت خانه خدا از مشهد بيرون آمد، ولي وقتي بين راه به اصفهان وارد شد و حوزه درس ملا اسماعيل كوشكي اصفهاني را ديد، از رفتن به حج منصرف شد و ده سال در اصفهان ماند.
ملا اسماعيل، معلوماتي عميق و بياني بسيار شيوا داشت. فلسفه، منطق و عرفان از جمله درس هايي بودند كه ملاهادي در محضر او و استاد بزرگ ديگري به نام ملاعلي نوري آموخت.
در 1242 ق، هنگامي كه حاج ملاهادي فقيهي كامل و حكيمي عارف شده بود، به مشهد بازگشت و پنج سال تدريس كرد. سپس عازم سفر مكه شد كه سه سال طول كشيد. وقتي از سفر حج بر مي گشت، راهها نا امن بودند و حكيم ناچار شد يك سا ل در كرمان بماند.
براي اين كه از وقتش استفاده كند، به صورت گمنام، به «مدرسه معصوميه كرمان» وارد شد و در آن جا ضمن نظافت مدرسه، از مجلس درس آيت الله آقا سيد جواد، امام جمعه شيرازي، بهره برد، اما خيلي زود مراتب فضل و كمال او بر آقا سيد جواد آشكار شد و فهميد كه ملاهادي ،عالمي بزرگ و حكيمي فرزانه است.
حاج ملاهادي در پايان اقامتش در كرمان، با دختر خادم مدرسه معصوميه ازدواج كرد(1) و به همراه همسرش به سبزوار بازگشت و تا پايان عمر در آن جا ماند و به تدريس فلسفه اسلامي پرداخت.
حكيم سبزواري علاوه بر اين كه در تمام علوم زمان خود استاد بود، شاعري بزرگ و توانا نيز بود.
اين كتاب كه 20 سال از عمر حاج ملاهادي را به خود اختصاص داد، امروزه با عنوان «شرح منظومه سبزواري» در مدرسه هاي علوم اسلامي و محافل علمي تدريس مي شود. همچنين يك دوره فقه اسلامي را به زبان عربي به نظم درآورد و شرح آن را نيز خود برعهده گرفت. ديوان اشعاري هم به زبان فارسي دارد كه در آن نكات عالي عرفاني را به نظم درآورده است. تخلص او در شعر فارسي «اسرار» است.
مجلس درس حكيم بسيار گسترده بود و شاگردان بسياري از سراسر ايران و ساير كشورها از جمله هند، افعانستان، تركيه و عربستان در آن حضور داشتند. يكي از شاگردان حاج ملاهادي، فقيه بزرگ، مرحوم آخوند ملامحمد كاظم خراساني بود كه خود از فقيهان بزرگ شيعه و صاحب كتاب «كفاية الاصول» است. اين كتاب تاكنون در حوزه هاي علوم اسلامي تدريس مي شود. او يك سال از درس حكمت حاج ملاهادي استفاده كرد و بسيار تأثير گرفت.
خودش نيز زندگي زاهدانه اي داشت. دانشمند بزرگ ژاپني و استاد فلسفه «دانشگاه مك گيل كانادا»، پرفسور ايزوتسو، در مورد او مي گويد: «او بزرگ ترين فيلسوف ايراني قرن نوزدهم ميلادي بود و در ميان استادان هم عصر، مقام اول را داشت.»
تهيه و تاليف:حسين احمدي
زيرنويس:
1. حاج ملاهادي قبل از آن صاحب همسر فرزند بود، ولي هر دو پيش از سفر وي به مكه از دنيا رفته بودند.
منابع:
1. سيد حسين قريشي سبزواري. حاج ملاهادي سبزواري حكيم فرزانه. سازمان تبليغات اسلامي. چاپ اول. تابستان 1372.
2. هانر كوربن. تاريخ فلسفه ي اسلامي. جلد دوم. ترجمه ي جواد طباطبايي. انتشارات كوير. چاپ اول . بهار. 70.
3. غلامحسين ابراهيمي ديناني. ماجراي فكري فلسفي در جهان اسلام. جلد سوم.